จิตวิทยาการกีฬา
บทความสามชิ้นต่อไปนี้เกี่ยวกับจิตวิทยาการกีฬา (ตอนที่ 12) สังคมศึกษา (ตอนที่ 13) และศิลปศึกษา (ตอนที่ 14) ปรากฏในบันทึกเรื่องการศึกษาภาครัฐของคูเบอร์แต็งโดยท่านเขียนบทนำถึงการสังเกตเหตุการณ์จากการเดินทางหลายประเทศในทวีปยุโรปและอเมริกาเหนือ ทุกแห่งหนจะปรากฏกระแสหลักของปฏิรูปการศึกษาที่มีต่อความเป็นชาตินิยม สำหรับคูเบอร์แต็งและข้อเสนอแนะต่างๆของท่านนั้น จะสามารถเห็นได้ว่า ส่วนประกอบนี้ของการปฏิรูปการศึกษาของท่านพุ่งเป้าไปที่เยาวชน
บทความที่คัดเลือกไว้ทั้งสามชิ้นนี้บ่งชี้ความคิดของคูเบอร์แต็ง การสอนของท่านมุ่งที่จิตมนุษย์ซึ่งหมายถึงคุณลักษณะทางจริยธรรมโดยท่านกล่าวถึง “จิตวิทยาการกีฬา” อย่างสง่าผ่าเผย นอกจากนี้ คูเบอร์แต็งมีวิสัยทัศน์ต่อสังคมวิทยาการศึกษาซึ่งกว้างขวางมากกว่าการฝึกฝนด้านร่างกาย สติปัญญาและจิตใจ ท่านเล็งเห็นถึงความจำเป็นของสังคมวิทยาการศึกษาต่อประชาธิปไตยสมัยใหม่ สังคมวิทยาที่เป็นวิทยาศาสตร์แขนงใหม่และทันสมัยจะสนับสนุนประชาธิปไตย บทความของท่านเกี่ยวกับ “ศิลปศึกษา” ซึ่งเป็นความหวังที่คูเบอร์แต็ง แสวงหาได้รับการเสนออย่างละเอียดและทรงพลังเป็นครั้งแรกนั้น แสวงหาหนทางในการนำศิลปะเข้าสู่โรงเรียนเพื่อสุนทรียภาพส่วนบุคคล ไม่ใช่เพียงเทคนิควิธีการเท่านั้น ซึ่งจะปูทางสู่การชื่นชมศิลปะอย่างยั่งยืนตลอดชีวิต
ในโลกสมัยใหม่ ใครเกี่ยวข้องกับการกีฬาและทำไม?
ในการเข้าใจคำถามข้างต้นนี้ จะเป็นการดีที่จะทิ้งความทรงจำเดิมและเพียงกวาดมองรอบตัวพวกเรา สัญชาติญาณการกีฬาที่ข้าพเจ้ากล่าวถึงก่อนหน้าไม่ได้หลับใหลภายในแต่ละกายของพวกเราเพื่อรอตื่นเมื่อแรกปลุกเท่านั้น และอาจเป็นไปไม่ได้ที่จะกระตุ้นสัญชาตญาณหากเมล็ดพันธุ์ไม่มีอยู่ในกายของแต่ละคน ขออย่าเข้าใจว่า การกีฬาเป็นแต่เพียงส่วนขยายความต้องการเคลื่อนไหวซึ่งเป็นการใช้สิ่งที่มีพร้อมการกำเนิดของเด็กเท่านั้น การกีฬาเกิดขึ้นเฉพาะในวัยเยาวชนและบางครั้งต้องรอจนกระทั่งเกือบถึงวัยผู้ใหญ่แล้ว โดยไม่เป็นข้อพิสูจน์ถึงการมีสุขภาพที่ดีหรือตัวอย่างของโครงสร้างที่กำยำล้ำเลิศ ในหลายโอกาส ข้าพเจ้าสังเกตเห็นเด็กทั้งหลายเกิดความคุ้นชินในการเล่นกีฬาหลากชนิดซึ่งหมายถึงเยาวชนที่ได้รับอิทธิพลชักจูงจากเพื่อนร่วมชั้นหรือมีความปรารถนาความโดดเด่นในการแข่งขันและได้รับการยกย่องชมเชยแก่ตนเอง และในบางครั้งก็จะเป็นเยาวชนที่มีความเข้มแข็ง คล่องแคล่วและโครงร่างสมส่วนซึ่งปรากฏกายเข้าร่วมการฝึกซ้อมเป็นกลุ่มใหญ่ แต่วิธีการดังกล่าวนี้ก็ไม่สามารถจะทำให้กลุ่มใดจะมีสัญชาติญาณกีฬาได้เช่นกัน เมื่อใดก็ตามที่แรงกระทำภายนอกที่ไม่แท้จริงหมดสิ้นไปซึ่งหมายถึงการชักชวนหรือข้อจำกัดที่พวกเขาตอบสนอง พวกเขาก็จะหยุดออกกำลังกาย แม้การออกกำลังกายจะไม่เป็นที่น่ารังเกียจ แต่ก็ไม่ตอบสนองต่อความต้องการหรือสิ่งเย้ายวนภายในตัวพวกเขา ความต้องการนี้ แรงขับนี้มักจะมีในบุคคลจากภูมิหลังแตกต่างกันอย่างยิ่งเช่น คนที่ไม่เคยสัมผัสกับการกีฬาไม่ว่าจากการศึกษาหรือมิตรสหาย และแม้กระทั่งคนที่ไม่ได้รับการสืบทอดด้านพรสวรรค์ทางกาย
ข้อสังเกตอีกประการหนึ่งที่ข้าพเจ้าไม่ตะขิดตะขวงใจในการกล่าวถึงคือ แม้จะเป็นการขัดแย้งกับความเห็นทั่วไป แต่นักกีฬาเกือบทั้งหมดกลับเป็นคนวัยทำงาน ข้าพเจ้าไม่ได้หมายถึงนักวิชาการหรือคนที่มีสติปัญญาเหนือกว่าผู้อื่นซึ่งคงเป็นเรื่องน่าขัน เมื่อบูเก็ตเขียนถึงการแต่งงานระหว่างวัฒนธรรมการเรียนรู้และการออกกำลังที่เข้มแข้งว่า “ช่างออกดอกออกผลงดงามเพียงใดจากเสน่ห์เย้ายวนทางเพศ” นั้น ท่านกำลังบรรยายถึงบุคลิกภาพ ไม่ใช่เชาวน์ปัญญา ไม่ต้องสงสัยว่า การออกกำลังกายช่วยส่องสว่างแก่สติปัญญาด้วยการสร้างดุลยภาพต่อการเรียนรู้ แต่เพราะเหตุใดและจะมีวิธีการส่งเสริมให้มากขึ้นได้อย่างไร? การนำร่างกายกลับสู่สมการความเป็นมนุษย์ซึ่งถูกละเลยมานานแสนนานนั้น ไม่ได้หมายถึงความเทียมทัดกับสติปัญญาที่ร่างกายยังคงเป็นข้ารับใช้ผู้ถ่อมตนไม่แปรเปลี่ยน แต่การตอบโจทย์ต่อความกังวลเกินควรของนักโฆษณาผู้หมกมุ่นกับ “การให้เกียรติสูงสุดแก่ร่างกาย” นั้น อาจจะไม่ใช่สิ่งแย่ในการย้ำว่า มีแต่การให้ความสำคัญที่สุดแก่สติปัญญาเท่านั้นที่ผ่านมา
การสังเกตแต่เพียงข้อเท็จจริงว่า นักกีฬาคือผู้มีอาชีพการงานเกือบทั้งหมด ก็ไม่ได้ทำให้พวกเราก้าวหน้าขึ้นสักเท่าไร คนเหล่านี้เป็นพนักงาน คนทำงาน นักการอาชีพชั้นสูงและบางครั้งก็เป็นชนชั้นแรงงานด้วย ซึ่งบุคคลเหล่านี้ไม่ค่อยเป็นที่น่าสนใจมากนัก ในอังกฤษ เหล่าทหารต่างยินดีที่จะใช้เวลาว่างเล่นกีฬา พนักงาน คนงานเหมืองและอื่นๆก็ทำเช่นเดียวกัน เราไม่อาจกล่าวอ้างได้ว่า คนเหล่านี้ถูกบังคับให้เล่นกีฬาเนื่องเพราะวิถีชีวิตนำพา โดยการดำรงชีพของพวกเขาไม่ได้เฉื่อยชาหรือขาดซึ่งความเหนื่อยล้าของกายเลย นอกจากนี้ สิ่งนี้ก็ไม่ได้เป็นสิ่งหายากซึ่งสามารถพบเห็นปรากฏการณ์เดียวกันในสหรัฐอเมริกาซึ่งสังคมประกอบด้วยความหลากหลายของเชื้อชาติ ท้ายสุดนี้ ทวีปยุโรปก็ยืนยันในเรื่องนี้มากกว่าการปฏิเสธประสบการณ์ของแองโกล-แซกซัน โดยเหตุดังนั้น จึงสมควรที่จะสรุปว่า การกีฬาคือกิจกรรมรูปแบบหนึ่งซึ่งคุณภาพไม่ขึ้นอยู่กับเชาวน์ปัญญาหรือสุขภาวะ แม้การกีฬาจะยังไม่แพร่หลายในสากลโลก แต่ความเจริญสมัยใหม่คือสิ่งเร้าต่อการกีฬาที่พร้อมด้วยทางเลือกจำนวนมากเพื่อการแสดงออก
อย่างไรก็ตาม การบ่งชี้อย่างชัดเจนต่อลักษณะของมนต์เสน่ห์ที่จูงใจกลุ่มบุคลากรเข้มแข็งนั้น พวกเราควรทบทวนรูปแบบต่างๆของการกีฬาและพยายามแยกแต่ละชนิดเชิงจิตวิทยา บ่อยครั้งมากที่พวกเราหลงลืมว่า “การกีฬา” โดยทั่วไปจะครอบคลุมการออกกำลังกายหลากหลายและมีการขยายนิยามให้รวมถึงการฝักใฝ่กีฬาเนื่องด้วยความเป็นนักกีฬาอย่างจริงแท้ด้วย ตัวอย่างเช่น เจ้าของคอกม้าแข่งหรือผู้ที่คุ้นเคยกับม้า จะถือว่าเป็น “นักกีฬา” ทั้งที่พวกเขาอาจไม่เคยขี่ม้าเลยก็ได้ ในทางจิตวิทยาแล้ว การกีฬาแบ่งได้เป็นสองกลุ่มหลักคือ กีฬาบางชนิดเป็นกลุ่มกีฬาทรงตัวและที่เหลือคือกลุ่มกีฬาต่อสู้ คำว่าทรงตัวในที่นี้มีความหมายถึงความเข้าใจและดุลยภาพ กีฬาเรือพาย สเก็ต ขี่ม้า จักรยาน เทนนิสและยิมนาสติกอยู่ในกลุ่มกีฬาทรงตัวนี้ในขณะที่กีฬาฟันดาบ ชกมวย มวยปล้ำ ว่ายน้ำ ปีนเขา ฟุตบอล แข่งรถยนต์และขับอากาศยานจะอยู่ในกลุ่มกีฬาต่อสู้ การวิเคราะห์อย่างรวดเร็วจะช่วยอธิบายการแบ่งกลุ่มนี้โดยอาจนำมาซึ่งความประหลาดใจได้
พวกเราลองดูเรือพายกัน นักพายเรือไร้ประสบการณ์ซึ่งมีที่นั่งยึดติดในเรืออาจรู้สึกพึงพอใจในความมีชัยเหนือความท้าทายสองประการคือ น้ำและท่าทางงุ่มง่ามของตนเอง แต่เมื่อเริ่มสะสมประสบการณ์มากพอที่จะย้ายไปยังเรือแข่งขันพร้อมที่นั่งเคลื่อนได้ ความประทับจะเปลี่ยนเป็นอย่างอื่น สรีรวิทยาของเขาก็จะเปลี่ยนตามเช่นกัน กล้ามเนื้อจะถูกจัดแบ่งในบางลักษณะโดยกลุ่มที่มีบทบาทเฉพาะต่อการเล่นจะตื่นตัวและกลุ่มอื่นที่ไม่มีประโยชน์จะยังอยู่ในสถานะเดิม ความกระตือรือร้น แต่ขาดประสบการณ์อาจเกะกะกีดขวางได้ ขณะนี้ กล้ามเนื้อจะกลับสู่สถานะพัก แรงต่อต้านของน้ำเริ่มน้อยลงและการฝึกซ้อมกำลังลดความเข้มข้นลงสู่ระดับต่ำสุด คราวนี้ “ภาวะจิตใจ” ของนักพายเรือเป็นอย่างไร? อะไรคือจุดเริ่มต้นที่ทำให้เขาเกิดความรื่นรมย์? ความรู้สึกนี้แทบจะอยู่กับกลไกความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันระหว่างตัวเขากับเรือ จังหวะควบคุมการจ้วง ความแน่นอนของการออกแรง และความสุขที่เป็นไปตามสัดส่วนของการใช้พละกำลังและผลสำเร็จ มนุษย์กลายร่างเป็นเครื่องจักรแต่ยังคงมีความคิด ความปรารถนาและความรู้สึกถึงความแข็งแกร่งที่ก่อตัวขึ้นภายในกาย มนุษย์เกิดสมาธิและตื่นตัวด้วยความแม่นยำทางคณิตศาสตร์ดั่งไอน้ำและไฟฟ้า โดยจะย่อมมีความรู้สึกดีต่อสิ่งนี้รวมทั้งพลังพิเศษแต่ก็อาจเกิดภาวะมึนงงในช่วงเวลาต่างๆ ซึ่งนักพายเรือต่างประสบกันทุกคนคล้ายอาการสะดุ้งตื่น เกิดอุปสรรคทำลายจังหวะและไม่พร้อมเพรียงในการแข่งขันไม่ว่าจะเป็นไม้พายติดสาหร่าย การกระแทกจากเพื่อนที่เสียสมาธิและการขยับผิดทางของคนคัดท้ายเรือ แม้เรือจะไม่ถึงขั้นหยุดสนิทจากสิ่งเล็กน้อยเหล่านี้แต่ทุกคนในลำเรือต่างสูญเสียความรู้สึกถึงดุลยภาพที่ทำให้เรือทรงตัวอย่างสง่างาม
การแสวงหาดุลยภาพอย่างไม่รู้ตัวเกิดขึ้นในการขี่ม้าเช่นกัน เป็นที่ประจักษ์ว่า คนจะลำบากกับม้าแต่ก็ทำให้เขาสนใจยิ่ง ซึ่งทั้งหมดทั้งปวงก็เนื่องมาจากการต้องใช้ทั้งสติปัญญาและความแข็งแกร่งของตนเอง ความด้อยกว่าดำรงอยู่ในห่วงโซ่สิ่งมีชีวิตโดยสัตว์เองก็รับรู้และต้องการเห็นว่าเป็นความจริง แต่หากความยากลำบากดำเนินต่อไปไม่สิ้นสุด คนขี่จะเริ่มเหน็ดเหนื่อยและจัดให้ม้าตนเองเป็นประเภท “พยศ” ซึ่งม้าที่ “พยศ” นี้ จะเสื่อมค่ามากกว่าความหมายทั่วไปกล่าวคือ จะไร้คุณค่าในการกีฬาด้วย อย่างไรก็ตาม ม้าพยศอาจเป็นที่รื่นรมย์แก่เด็กกล้าผจญอันตรายที่จะประลองความสามารถกับม้าเสมือนคาวบอยที่กำราบม้าป่าในทุ่งกว้างของอเมริกา แต่อาจจะไม่มีใครคาดคิดว่า การต่อสู้ดังกล่าวนี้คือสุดยอดของการขี่ม้าหรือความรื่นรมย์ขีดสุดจากการขี่ม้าก็เป็นได้
นักเขียนอเมริกันชื่อ บุฟฟอน กล่าวชื่นชมม้าในลักษณะประหลาดว่า “ม้าทำให้มนุษย์รู้สึกว่าตนมีสี่ขา” ซึ่งท่านคงไม่ทำเช่นนั้นในความเป็นจริง แต่ก็ถือเป็นมุมมองที่ถูกต้องและแสดงถึงความคิดยุคอดีตในรูปแบบใหม่ ยุคโบราณจินตนาการถึงมนุษย์สี่ขา (เซ็นทอร์) ที่เป็นสัญลักษณ์กีฬาขี่ม้าที่สมบูรณ์ถึงขีดสุดด้วยเหตุที่ว่า กล้ามเนื้อของม้ากลายเป็นส่วนขยายกล้ามเนื้อของมนุษย์ซึ่งเป็นการร่วมใจและส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันที่สมบูรณ์ยิ่ง อารยธรรมสมัยใหม่ไม่ปฏิเสธอุดมคติการขี่ม้านี้และยังคงรักษาไว้ไม่เปลี่ยนแปลง แม้ผู้เริ่มหัดขี่ม้าอาจตื่นตะลึงกับการโต้ตอบฉับพลันที่ข่มขู่ให้ตนลงจากม้า แต่นักขี่ม้าชำนาญการจะสบายใจและไม่รู้สึกเช่นนั้นแม้แต่น้อยโดยจะเบิกบานกับการใช้ทักษะของตนเองในการลดหรือขจัดสัญญาณ “ความไม่ลงรอย” ระหว่างตัวเขากับม้าของเขาให้หมดไป
คงไม่ค่อยจำเป็นต้องกล่าวถึงการทรงตัวกับกีฬาสเก็ตเพราะนักสเก็ตคือนักกายกรรมชั้นเลิศ แต่ควรกล่าวว่า อุปกรณ์ทรงตัวที่ถูกผลิตและพิชิตอย่างต่อเนื่องนั้น ไม่สร้างความพึงพอใจแก่นักสเก็ตซึ่งโหยหาความเป็นหนึ่งเดียวกับน้ำแข็งและเข้าถึงความสมบูรณ์ยิ่งของจังหวะที่จะทำให้การเล่นสเก็ตเป็น “การพลิ้วกายในสายเพลง” ตามคำกล่าวที่งดงามมาก แต่ข้าพเจ้าอาจหาญที่จะเติมว่า คงจะยิ่งกว่านั้นอีกเพื่อความสมบูรณ์แบบ ความสุขของนักสเก็ตจะต้องการความเป็นหนึ่งเดียวใกล้ชิดธรรมชาติ แผ่นดินกว้างใหญ่ ผืนป่าโล่งโปร่ง ปุยหิมะบนท้องฟ้า อาทิตย์แดงฉานในไอหมอกและความเงียบของธรรมชาติที่หลับใหล คือ สิ่งจำเป็นสำหรับนักสเก็ต โดยมีสิ่งซ่อนเร้นทางตอนเหนือที่ชาวปารีสคุ้นเคยกับคำว่า “วังหิมะ” หรือ “ขั้วโลกเหนือ” ซึ่งอาจไม่เคยรับรู้แต่เสมือนถูกสะกดจิตด้วยแรงปรารถนาที่จะสลักชื่อหรือสัญลักษณ์ของตนเองบนผิวเรียบของน้ำแข็ง
การแข่งขันบนหิมะต้องจัดให้อยู่ในกลุ่มกีฬาสเก็ตซึ่งเท้ามีอุปกรณ์แร็กเก็ตที่ชาวแคนาดาเรียกว่า รองเท้าหิมะ หรือในกลุ่มกีฬาสกีซึ่งใช้แผ่นไม้สเก็ตยาวที่โปรดปรานของชาวสแกนดิเนเวีย แต่ทั้งแคนาดาและสแกนดิเนเวียไม่ได้ผูกขาดกีฬาชนิดนี้อีกแล้ว “กีฬาน้ำแข็ง” กำลังแพร่หลายและเล่นได้ตลอดเวลา ในปัจจุบัน กีฬาเหล่านี้มีสำนักงานใหญ่ที่เซนต์-โมริทซ์ในภูมิภาคเอ็งกาไดน์โดยมีการแข่งขันในแดนไกลถึงทรานซิลวาเนีย
นอกจากนี้ การทรงตัวยังเป็นหัวใจของการขี่จักรยาน กีฬานี้มีระดับการทรงตัวมากมายตั้งแต่จักรยานแข็งแกร่งที่ชาวบ้านร่างท้วมยืนขี่เรื่อยมาจนถึงจักรยานล้อเดียวที่มีแต่ตัวตลกเท่านั้นที่รู้วิธีการควบคุม โดยไม่รู้ตัว นักขี่จักรยานจะเลียนแบบนกเช่นเดียวกับนักสเก็ต ซึ่งเป็นดั่งพี่ชายโดยมีเป้าหมายหลักคือ การเอาชนะแรงโน้มถ่วง ในการนี้ เขาต้องไม่รู้สึกถึงแรงต้านของอุปกรณ์หรือการวางจุดศูนย์ถ่วงร่ายกายที่ผิดตำแหน่งไป อุตสาหกรรมสมัยใหม่ผลิตอุปกรณ์สมบูรณ์แบบให้เขา โดยแต่ละชนิดจะมีลักษณะเฉพาะหรืออาจเรียกว่า อารมณ์ของแต่ละชิ้น ก็ว่าได้ซึ่งขึ้นอยู่กับนักขี่จักรยานในการใช้อุปกรณ์และทักษะตนเองเพื่อให้เกิดการทรงตัวในระดับสูงสุดเท่าที่จะทำได้ ในโรงยิม การฝึกซ้อมจำนวนมากต้องการองค์ประกอบด้านจิตวิทยาในลักษณะนี้ซึ่งหมายถึงความเป็นหนึ่งเดียวกันระหว่างคนกับบาร์โหน
กีฬาต่อสู้มีความแตกต่างไปอย่างสิ้นเชิงโดยไม่เพียงรวมถึงมวยปล้ำ ฟันดาบและชกมวยซึ่งเป็นรูปแบบของการต่อสู้แต่ยังหมายถึงกีฬาว่ายน้ำที่มีคู่ต่อสู้ในรูปของวัตถุ มีคำกล่าวว่าบางคน “ว่ายน้ำเหมือนปลา” แต่ไม่มีสิ่งใดนอกเหนือความจริง ปลาเคลื่อนที่ในน้ำตามเส้นทางคล้ายมนุษย์ที่เดินบนพื้นแห้ง แต่การว่ายน้ำเป็นสิ่งผิดธรรมชาติและเป็นการต่อสู้กับองค์ประกอบโหดร้ายที่แข็งแกร่งกว่า รวมทั้งเป็นผู้กำหนดชะตากรรมหากคนไม่รู้วิธีการหลีกหนีในช่วงเวลาที่ทำได้ พลังของคลื่นน้ำย่อมสามารถทำให้เหตุการณ์เปลี่ยนแปลงแต่คลื่นน้ำที่สงบและเป็นมิตรมากขึ้นก็ไม่ได้หมายถึงการหมดไปของมิติการต่อสู้ซึ่งถือเป็นสาระและเสน่ห์ของกีฬาว่ายน้ำ
การต่อสู้กับน้ำของนักว่ายน้ำมีลักษณะเดียวกับการต่อสู้กับภูเขาของนักปีนเขา โดยเราอาจเข้าใจหากจะสังเกตถึงการจ้องมองของนักปีนเขาที่เพ่งไปยังภูเขาจากเบื้องล่างก่อนจะไต่ความชันทีละน้อย ภายใต้หน้ากากไร้ความรู้สึก ภูเขาจะปกป้องตนเองจากนักปีนเขาเสมือนคู่ต่อสู้ที่มีชีวิตโดยทำให้เขาหลุดพ้นจากเส้นทางและมึนงงรวมทั้งการใช้สิ่งกีดขวางสารพัดกวนจิตใจไม่ว่าจะเป็นหินก้อนมหึมาที่ต้องปีนขึ้นและเส้นทางลื่นชันด้วยหิมะทอดยาวที่ต้องข้ามไป สิ่งนี้เป็นเพียงการเริ่มต้นเท่านั้น การกำราบนักปีนเขานั้น ภูเขาจะทำให้เขาอยู่ในหมอกหนาทึบ เปิดรอยแยกลึกให้ก้าวเท้าลงไปและถล่มพายุหิมะอย่างหนักหน่วง พยายามหอบเขาไปด้วยกัน ภูเขาจะพยายามทำให้เขานอนราบติดพื้นด้วยอาการเวียนศีรษะ ไข้หวัด ลมเหนือที่แห้งแล้งและความเย็นยะเยือก นักปีนเขาจะประสบชัยก็ด้วยส่วนประสมที่ลงตัวระหว่างการใช้พลังงานอย่างชาญฉลาด การจัดการตนเองอย่างช่ำชองและดุลยพินิจล้ำเลิศเท่านั้น แน่นอนว่า นี่คือสงครามและเป็นสงครามรูปแบบใหม่ที่จะมีชัยด้วยยุทธศาสตร์ ไม่ใช่ด้วยความหุนหันพลันแล่น
ขออนุญาตนำความสนใจของท่านสู่สัญชาติญาณการต่อสู้ของกีฬาบางชนิดซึ่งล้วนต่างมีคุณลักษณะพิเศษประการหนึ่ง ทั้งนี้ ดูเหมือนว่ามนุษย์จะเพิกเฉยต่อความแข็งแกร่งที่ตนใช้ซึ่งบางครั้งอาจหยุดการพัฒนาความเชี่ยวชาญด้วย ลองพิจารณาตัวอย่างในขณะนี้เช่น เรือใบ เลื่อนหิมะ เรือยอชท์น้ำแข็ง การขับอากาศยานและการแข่งรถยนต์ เป็นต้น เลื่อนหิมะคือแคร่ที่ชาวอินเดียนแดงใช้ในเก็บเสบียงผลไม้ซึ่งเป็นเครื่องมือที่พวกเขาลากไว้ด้านหลังผ่านป่าของโลกใหม่ “คนผิวขาว” ปรับสิ่งนี้ให้เป็นเครื่องขนย้ายน่าเวียนหัวสำหรับเส้นทางน้ำแข็งยาวรอบภูเขาหิมะ ทุกคนทราบดีว่า ไม่มีอะไรในโลกที่จะสามารถหยุดเลื่อนหิมะได้เมื่อเริ่มเคลื่อนลงตามเส้นทางแล้ว เรือยอชท์น้ำแข็งหรือที่ถูกต้องขึ้นคือ “เรือสเก็ต” ประกอบด้วยไม้สองชิ้นวางขัดให้ตั้งฉากกันโดยมีใบมีดเหล็กที่ปลายสุดของไม้ขวางคอยจิกน้ำแข็งไว้ ที่ด้านหลังสุดของอีกชิ้นหนึ่ง จะมีใบมีดที่สามไว้บังคับตามใจทำหน้าที่เป็นหางเสือ ใกล้ตำแหน่งที่ตัดกันของไม้สองชิ้นจะมีเสาที่ยึดใบเรือไว้ ผู้โดยสารจะยึดกุมเสาให้แน่นที่สุดและเมื่อยกใบเรือขึ้น เครื่องกลจะเริ่มเคลื่อนที่ เรือมีน้ำหนักเบามากจนกระทั่งความเร็วเพิ่มขึ้นกลายเป็นการแข่งขันบ้าคลั่งอย่างไม่น่าเชื่อที่เต็มไปด้วยการคดไปเคี้ยวมาและพุ่งทะยานอย่างอัศจรรย์ในระหว่างที่สูญเสียการควบคุมหางเสืออย่างแน่นอน กีฬาจำพวกนี้เกือบทั้งหมดเกี่ยวข้องกับการต่อสู้ธรรมชาติซึ่งหมายถึง ความท้าทาย เราอาจพูดไม่ถนัดนักต่อกีฬาขับอากาศยานซึ่งเต็มไปด้วยสิ่งไม่เคยรู้และอันตราย คำกล่าวของโฮเรซถึงนักเดินเรือคนแรกสุดคือ “หัวใจห่อหุ้มด้วยเกราะทองเหลืองสามชั้น” สามารถใช้กับนักขับอากาศยานได้เช่นกัน แต่ก็เป็นไปได้ในอนาคตที่นวัตกรรมจะทำให้การเคลื่อนที่ในอากาศสะดวกและปลอดภัยขึ้น หลังจากนั้น บอลลูนจะกลายเป็นวิธีการเดินทางเช่นเดียวกับรถยนต์ซึ่งเป็นลักษณะชั่วคราวของกีฬา จักรยานสามล้อพลังเชื้อเพลิงเปิดประสบการณ์ใหม่แก่ผู้ทดลอง ซึ่งพึงพอใจกับกำลังและการตอบสนองของอุปกรณ์ในขณะนี้และหลงใหลในความเร็วรวมทั้งสนุกสนานกับการบังคับเครื่องกลนี้ แต่คนรุ่นถัดไปคงไม่เห็นเช่นนั้น อาจจะเพียงเคยสัมผัสทางกายและจิตใจบ้าง ในทางกลับกัน ดาบฟอยล์ บาร์โหนและไม้พายจะยังเป็นอุปกรณ์กีฬาตลอดไป
เกมการแข่งขันแตกต่างกันมาก ตามกติกาแล้ว เกมที่ใช้ลูกบอลจะอยู่ในกลุ่มเกมทรงตัวเนื่องเพราะประการแรกคือการยืนตำแหน่งของผู้เล่นซึ่งแสดงให้เห็นชัดจากคำแนะนำของนักเทนนิสที่กล่าวแก่นักเรียนของเขาว่า “พิงลูกบอลไว้” และเป็นเพราะความเร็วเคลื่อนที่ไปรอบต่อเนื่องไร้ทิศทาง ซึ่งไม่ใช่การทำรูปแบบเดิมซ้ำแต่คือการพร้อมเคลื่อนที่อย่างเหมาะสมและสามารถทำได้อย่างถูกต้องพร้อมการควบคุมตนเองได้ ในทางตรงข้าม ฟุตบอลคือกีฬาต่อสู้ โดยเป็นความพยายามร่วมกันซึ่งเป็นเหตุผลที่ชาวอเมริกาใช้หลักยุทธศาสตร์นโปเลียนสำหรับเกมที่น่าชมนี้ รวมทั้งเป็นเหตุผลที่นายพลอังกฤษเคยบอกข้าพเจ้าว่า ในตัวกัปตันฟุตบอลที่เก่งทุกคนจะมีการพัฒนาผู้นำกองทัพรุ่นใหม่ ในความเป็นจริงแล้ว ความทะเยอทะยานจะทำให้เขาไขว้เขวแต่ปรากฏการณ์ปัจจุบันจะช่วยทำให้เขาเห็นชัดอย่างแน่นอน กีฬาโปโลที่เล่นบนหลังม้า ฮอกกี้ปรกติที่เล่นบนน้ำแข็งโดยปรกติ และโปโลน้ำที่คล้ายแฮนด์บอลน้ำ ล้วนเป็นส่วนหนึ่งของคุณลักษณะที่ข้าพเจ้ากล่าวถึงกีฬาขี่ม้า สเก็ตและว่ายน้ำ สำหรับกีฬาล่าสัตว์ เราต้องแยกแยะระหว่างการยิงซึ่งเป็นเรื่องการทรงตัวกับการแข่งขันของเกมซึ่งเป็นการต่อสู้ ไม่ว่าในกรณีใด ข้าพเจ้าไม่ต้องการจะให้รายละเอียดการวิเคราะห์ที่เกินควรซึ่งจะขยายขอบเขตไม่สิ้นสุด ข้าพเจ้าให้ความสนใจต่อการแบ่งกลุ่มกีฬาด้านจิตวิทยาเนื่องจากข้าพเจ้าเชื่อว่า จะทำให้สาขาวิชาที่ได้รับความสนใจน้อยในปัจจุบันมีความน่าสนใจและเป็นที่เข้าใจมากขึ้น นอกจากนี้ ข้าพเจ้ายังต้องการขจัดการแบ่งที่จริงจังและไม่มีความหมายระหว่างความแข็งแรงและความคล่องแคล่วซึ่งเป็นหัวข้อหนึ่งของสุนทรพจน์ในพิธีมอบรางวัล “เด็กนักเรียน” จะถูกกระตุ้นให้บ่มเพาะทั้งสองอย่างนี้ แต่ในความจริงแล้ว จะไม่มีการออกกำลังกายใดที่ไม่ผสมผสานระหว่างความแข็งแรงและความคล่องแคล่วโดยจะปรากฏให้เห็นในสิ่งตรงข้ามกันเสมอ เกือบตลอดเวลา ความคล่องแคล่วอยู่ภายในการกระจายความแข็งแรงที่เหมาะสมซึ่งทำให้สาธารณชนเห็นแต่เพียงความแข็งแรงในเวลาหนึ่งและสังเกตไม่พบทั้งสองอย่างพร้อมกันในเวลาอื่น ตัวอย่างเช่นในกีฬายกน้ำหนักที่ผู้ชมจะไม่ทันเห็นจังหวะที่ “ทักษะความสามารถ” นั้นเกิดขึ้นหรือไม่สามารถเข้าใจการประยุกต์ใช้กฎกลศาสตร์อย่างช่ำชองของนักมวยปล้ำ นักชกมวยที่เก่งทุกคนมีความแคล่วในระดับสูงเช่นเดียวกับที่นักสเก็ตที่เก่งจะมีความแข็งแร็งมาก ท้ายสุดแล้ว ความแข็งแรงกับความคล่องแคล่วไม่ค่อยปรากฎ ในขณะที่การทรงตัวและการต่อสู้จะเห็นเด่นชัด
ในโอกาสนี้ ข้าพเจ้าขอชี้แจงตามความเข้าใจของตนเองถึงผลกระทบเชิงจิตวิทยาของการกีฬาที่มีต่อผู้เกี่ยวข้อง ในปัจจุบันนี้ ผลกระทบเชิงจิตวิทยาของการกีฬาได้รับการศึกษาเป็นจำนวนมาก การทดลองใคร่รู้กำลังดำเนินการเพื่อทำความกระจ่างในเรื่องนี้ แต่มิติจิตวิทยากลับอยู่เงามืดโดยข้าพเจ้าคงไม่สามารถที่จะฉายแสงสว่างในเรื่องอ่อนไหวนี้ได้ดีพอ ข้าพเจ้าจะจำกัดแต่เพียงการอธิบายผลการสังเกตส่วนบุคคลเพื่อการบันทึกไว้เท่านั้น
ประการแรก พวกเราต้องไม่ลืมว่า สรีรวิทยากับจิตวิทยามีส่วนเกี่ยวข้องกันโดยไม่มีเส้นแบ่งที่เด็ดขาดชัดเจน หนึ่งในคุณประโยชน์หลักของสรีรวิทยาการกีฬาคือการจัดระเบียบและแบ่งกลุ่มกล้ามเนื้อ ผู้เริ่มเล่นใช้กล้ามเนื้อจำนวนมากที่ไม่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวที่ต้องการ ในความงุ่มง่ามเหลือเกินนี้ กล้ามเนื้อเหล่านี้จะกีดขวางกันเองทำให้ไม่สำเร็จ ในไม่ช้า กล้ามเนื้อเหล่านี้จะยอมเชื่อฟังที่จะอยู่นิ่งไม่เคลื่อนไหว ในการออกกำลังกาย แปดในสิบครั้งของความงุ่มง่ามนี้เกิดจากการใช้กล้ามเนื้อที่มากเกินควร ไม่ใช่น้อยเกินไป โดยความงุ่มง่ามนี้จะหายไปเมื่อเกิดความรู้ด้านกล้ามเนื้อ หลังจากนั้น การเคลื่อนไหวจะแน่นอนขึ้น มั่นใจในท่วงท่าและวิสัยทัศน์พัฒนาขึ้นด้วยการประเมินระยะทางที่รวดเร็วและแม่นยำ ความมั่นใจส่วนหนึ่งและความอุตสาหะอีกส่วนจะส่งผลต่อสติปัญญาเช่นกัน ข้าพเจ้าเชื่อว่าโดยทั่วไปแล้ว หากทุกอย่างเท่ากัน การกีฬาจะสร้างความชำนาญการต่อการตัดสินใจที่ชัดเจนแน่นอนรวมทั้งความมุ่งมั่นที่สูงขึ้นต่อการลงมือปฏิบัติ อย่างไรก็ตาม การกีฬาจะเสริมสร้างคุณลักษณะและพัฒนาสิ่งที่พวกเราอาจเรียกว่า จริยธรรมแข็งแกร่งของมนุษย์ อย่างแท้จริงได้หรือไม่? ซึ่งเป็นคำถามพื้นฐานอย่างแน่นอน
โดยเบื้องต้น เราคงจะตอบชัดเจนว่า “ใช่ ในบางกรณี และไม่ใช่ ในบางกรณี” ตัวอย่างเช่น เป็นไปได้หรือไม่ที่จะเปรียบเทียบในเชิงจริยธรรมระหว่างนักปีนเขากับนักเทนนิส หรือนักชกมวยกับนักสเก็ต? กีฬาบางชนิดฟันฝ่าอันตรายตลอดเวลาเช่นกีฬาขี่ม้าและกีฬาว่ายน้ำ โดยมีบางชนิดกีฬาเช่น ชกมวยที่ไม่ถึงขั้นชีวิตแต่ความเสี่ยงระดับผิวหนัง ทั้งนี้ ดังที่ ดร.ลาแกรนจ์ ได้กล่าวอย่างชาญฉลาดว่า มีคนจำนวนมากเท่าไรที่ไม่เกรงความตายแม้แต่น้อย แต่กลัวผิวถลอก! ท้ายสุดนี้ก็มีกีฬาอื่นเช่น ฟันดาบ ที่หมายถึงอันตราย อาวุธที่ข่มขู่ท่านอาจถูกสวมปลอกไว้ไม่ให้อันตรายแต่ก็ไร้ผล! ท่านยังคงฟันดาบรวดเร็วเสมือนของจริง การออกกำลังกายเหล่านี้ดูเหมือนเป็นเรื่องจริยธรรมที่เข้มข้นแตกต่างจากกีฬาชนิดอื่นซึ่งไม่มีความเสี่ยงในการเล่นแม้สักเล็กน้อยและไม่ทำให้ฉุกคิดถึงความเสี่ยงใดๆแม้แต่น้อยเช่นกัน
เป็นที่แน่นอนว่า กีฬาเหล่านี้ต้องการความกล้าหาญและความนิ่ง ซึ่งเป็นไปตามสถานการณ์ต่างๆ ปฏิกิริยาเช่นว่านี้อาจไม่น่าประหลาดใจนัก ฤาสิ่งนี้ไม่ใช่เป็นของงานฝีมือเกือบทั้งหมดหรือ? ช่างหลังคาฝรั่งเศสแสดงถึงความนิ่งที่โดดเด่นในการปฏิบัติงานฝีมือของตนเองและคนงานขนถ่านหินย่อมต้องการความกล้าหาญอย่างมากในการขนสินค้าน้ำหนักมาก ซึ่งจะหมายความว่า คุณลักษณะเหล่านี้จะยังคงปรากฏอยู่ในตัวบุคคลเหล่านี้เมื่อช่างหลังคากลับลงจากยอดหลังคาหรือคนงานขนถ่านหินได้วางถุงถ่านหินลงหรือไม่? คงจะไม่สามารถกล่าวเช่นนั้นได้ ชีวิตเต็มไปด้วยตัวอย่างคล้ายกันมากมาย ในระดับง่าย พวกเราไขว่หาคุณลักษณะที่จำเป็นในการปฏิบัติงานให้สำเร็จ ภารกิจหรือจิตนาการสร้างสรรค์คุณลักษณะและอุปนิสัยทำให้คุณลักษณะนี้กลายเป็นความสามัญ แต่ในทางปฏิบัติแล้ว คุณลักษณะเหล่านี้เป็นของท้องถิ่นหรืออาจเฉพาะอย่างโดยเป็นที่รู้จักในบางสถานการณ์หรือตามเป้าประสงค์ที่มอบหมายให้แต่ก็เป็นสถานการณ์และเป้าประสงค์อย่างเดียวกันโดยตลอดไม่เปลี่ยนแปลง ความยากลำบากคือการขยายคุณลักษณะเหล่านี้ไปทุกสถานการณ์และทุกเป้าประสงค์ เราต้องปรับเปลี่ยนนิสัยให้เป็นเจตจำนงจึงจะสำเร็จได้
เจตจำนง! คือสิ่งที่ทำให้การกีฬาเกิดคุณประโยชน์โดยเปลี่ยนรูปแปลงร่างให้เป็นเครื่องมือสร้าง “ความเป็นชาย” ที่วิเศษ ในงานอาชีพที่ข้าพเจ้าเพิ่งกล่าวถึงและอื่นๆที่มีลักษณะเดียวกันนี้ จะถึงขีดจำกัดของความอุตสาหะในไม่ช้า การบากบั่นข้ามจุดนั้นไปอาจไม่จำเป็นและไม่ฉลาด แต่เป้าหมายคืออะไร? คนงานที่มีสติปัญญาต้องการทำงานให้มากสุดในเวลาสั้นที่สุดและเหนื่อยล้าน้อยที่สุดด้วย นักกีฬากลายเป็นคนแปลกประหลาดในเรื่องอรรถประโยชน์ งานที่บรรลุนั้นคือสิ่งที่เขากำหนดให้แก่ตนเองโดยไม่มีเหตุผลที่เขาจะต้องประหยัดพลังงานของตนเองเนื่องเพราะไม่จำเป็นต้องกลับไปทำงานในวันรุ่งขึ้นเพื่อการประทังชีวิต ในการนี้ เขาจึงสามารถบ่มเพาะความพยายามเพื่อความพยายามนั้นและแสวงหาอุปสรรค จัดหาสิ่งกีดขวางตามทาง รวมทั้งการวางเป้าหมายให้สูงขึ้นเล็กน้อยกว่าที่เคยสำเร็จ แนวคิดนี้ได้รับการพรรณนาอย่างดีเยี่ยมด้วยคำขวัญที่บาทหลวงดิดอนคัดสรรให้แก่นักเรียนของเขาที่โรงเรียนอาร์คูอิลซึ่งจัดตั้งสมาคมกีฬา ในการประชุมครั้งแรก ท่านกล่าวต่อพวกเขาว่า “คำขวัญของท่านคือ citius, altius, fortius! Faster, higher, stronger!”
ณ ที่นี้ พวกเราไปไกลเกินกว่าการกีฬาที่เคยเป็นโดยเข้าสู่โลกแห่งปรัชญาซึ่งไม่ใช่คำศัพท์ใหม่แต่อย่างใดซึ่งเป็นภาษาของชาวสโตอิคในอดีตกาล ไม่ต้องสงสัยว่า สถานศึกษากรีกก็ป่าวประกาศคำคล้ายกันอยู่บ่อยครั้งซึ่งกล่าวโดยนักเรียนนิรนามของนักคิดผู้ยิ่งใหญ่และย้ำโดยครูทั่วไปที่ไม่เคยเชื่อว่า สูตรสำเร็จการพัฒนาความเป็นชายนี้จะอันตรธานหายไปในหมู่อารยชน
เป็นเรื่องจริงที่ว่า โบราณกาลใช้ประโยชน์เรื่องนี้อย่างมากมาย แต่พวกเราได้พึ่งพิงสิ่งนี้ในยุคพวกเราหรือไม่? สิ่งนี้ยังคงใช้ได้กับความเจริญในปัจจุบันของพวกเราที่มีแต่ความเร่งรีบและการแข่งขันรุนแรงหรือไม่? ภายหลังช่วงเวลาและราตรีมืดมิดชั่วตานาปีนั้น ธรรมชาติของกีฬาเหล่านี้ที่สืบทอดจากรุ่นสู่รุ่นพวกเราจะปรับเปลี่ยนไปหมดสิ้นหรือไม่? การกีฬาจะไม่ดูสับสนกับการใช้เครื่องมือเคลื่อนไหวที่สมบูรณ์แบบมากยิ่งขึ้นหรือไม่? สิ่งนี้หมายถึงความเป็นนักกีฬาที่มีคุณประโยชน์เชิงจริยธรรมซึ่งถูกกล่าวขานมาโดยตลอดและเป็นคำขวัญที่สรุปให้ไว้โดยบาทหลวงดิดอนหรือไม่?
กาลเวลาจะมอบคำตอบดีที่สุดแก่คำถามเหล่านี้ แต่เป็นที่ชัดเจนว่า แม้รูปแบบจะใหม่ในบางกรณี จิตวิญญาณยังคงเป็นเช่นเดิม สัญชาติญาณการกีฬาแพร่กระจายไม่เท่ากันโดยไม่ใช่ทุกคนที่ต้องการจะได้ครอบครอง และถึงแม้จะมีสัญชาติญาณนี้ แต่ก็ไม่ใช่ทุกคนที่จะบรรลุข้อจำกัดที่พวกเขาอาจทำได้ ไม่ใช่ทุกคนที่แสวงหาความกลัวเพื่อกำชัย ความเหนื่อยล้าเพื่อเอาชนะ และความยากลำบากเพื่อมีชัย อย่างไรก็ตาม ยังคงดูเหมือนจะมีบุคคลเหล่านี้มากกว่าที่เราอาจคาดคิดในแวบแรก โดยเหตุดังนั้น เราจึงสามารถสรุปได้ว่า วันนี้ ในขณะที่เวลาล่วงผ่าน แนวโน้มของการกีฬามุ่งสู่ความมากเกินโดยมีเป้าหมายที่ความเร็วกว่า ความสูงกว่า ความแข็งแรงกว่า…ขั้นกว่าตลอดไป
ในมิติความสมดุลของมนุษย์ สิ่งนี้ย่อมเป็นข้อเสีย แต่คงต้องเป็นไปเช่นนั้น! แต่สิ่งนี้ก็เป็นความดีงามและวรรณกรรมของการกีฬาด้วย.
