“อาชีพเลี้ยงแพะ” คือ หนึ่งในอาชีพดั้งเดิมของเกษตรกรในชุมชนมุสลิมหลายพื้นที่ของจังหวัดพระนครศรีอยุธยา เนื่องจากเลี้ยงง่ายและมีความต้องการจากพี่น้องมุสลิมสูงทั้งในและนอกพื้นที่ โดยเฉพาะพื้นที่ภาคใต้ แต่ในช่วงปี 2564 เกิดสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ส่งผลให้เกิดภาวะเศรษฐกิจซบเซา ความต้องการบริโภคเนื้อแพะลดลง สวนทางกับปริมาณเนื้อแพะที่เพิ่มขึ้นจากการลักลอบนำเข้าแพะจากประเทศเพื่อนบ้าน ทำให้เกิดภาวะแพะล้นตลาด คนเลี้ยงแพะถูกกดราคาจากพ่อค้าคนกลาง เกิดความเสี่ยงที่อาจทำให้อาชีพเลี้ยงแพะลดน้อยลงหรือสูญหายไปจากจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ทางออกหนึ่งของการแก้ปัญหาดังกล่าว คือ การเพิ่มความต้องการบริโภคเนื้อแพะในพื้นที่ให้มากขึ้น ด้วยการเปลี่ยนกลุ่มผู้บริโภคเนื้อแพะจากอาหารสำหรับคนมุสลิม มาเป็นอาหารที่คนทุกเพศทุกวัยสามารถรับประทานได้ เช่นเดียวกับ เนื้อวัว ด้วยจุดเด่นที่สำคัญ คือ “มีโปรตีนสูง ไขมันต่ำ”
มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ (มทร.สุวรณภูมิ) จึงได้ดำเนินโครงการวิจัย “การพัฒนาผู้ประกอบการเกี่ยวกับแพะสู่ธุรกิจฮาลาล ด้วยกลไกขับเคลื่อนห่วงโซ่คุณค่าใหม่ เพื่อสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียนในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา” ที่ได้รับการสนับสนุนจาก หน่วยบริหารและจัดการทุนด้านการพัฒนาระดับพื้นที่ (บพท.) ภายใต้กรอบวิจัย LE (การพัฒนาขีดความสามารถของผู้ประกอบการในพื้นที่ (Local Enterprises) บนฐานทรัพยากรพื้นถิ่นเพื่อสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียนในพื้นที่ โดยมีวัตถุประสงค์สำคัญ คือ การยกระดับคุณภาพของเนื้อแพะให้ได้มาตรฐาน ด้วยคุณภาพและผลิตภัณฑ์ที่ตรงกับความต้องการของผู้บริโภคทั่วไป
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กนกพร ภาคีฉาย อาจารย์ประจำคณะบริหารธุรกิจและเทคโนโลยีสารสนเทศ มทร.สุวรรณภูมิ ในฐานะหัวหน้าโครงการ กล่าวว่า คำถามของผู้บริโภคส่วนใหญ่ที่ยังไม่เคยบริโภคเนื้อแพะ คือ ความไม่มั่นใจเรื่องมาตรฐานการเลี้ยงแพะ และกลิ่นสาบของเนื้อแพะ
ดังนั้น การทำให้เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะจำนวน 300 ราย จาก 7 อำเภอ คือ อำเภอวังน้อย อำเภอเสนา อำเภอผักไห่ อำเภออุทัย อำเภอภาชี อำเภอบางปะอิน และ อำเภอพระนครศรีอยุธยา ที่เข้าร่วมโครงการในระยะที่ 1 (พ.ศ.2564-2565) มีความรู้และทักษะในการเลี้ยงแพะที่ถูกต้องและเหมาะสม เพื่อนำไปสู่การผลิตเนื้อแพะที่มีมาตรฐาน สามารถแก้ปัญหาเรื่องกลิ่นสาบได้
ด้าน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ สนธยา มูลศรีแก้ว นักวิจัย มทร.สุวรรณภูมิ ผู้รับผิดชอบ เรื่องการจัดการฟาร์มแพะ ให้ข้อมูลว่า จากข้อมูลวิจัย พบว่า เนื้อแพะโตเต็มวัยที่อายุเกิน 1 ปี จะเริ่มมีกลิ่นสาบชัดเจน หากเกษตรกรผู้เลี้ยงแพะสามารถเลี้ยงแพะให้มีน้ำหนัก 20 กิโลกรัมต่อตัว และขายออกไปในเวลาสั้นกว่า 1 ปี ก็จะสามารถแก้ปัญหาเรื่องกลิ่นสาบได้
สำหรับกระบวนการเลี้ยงแพะให้ได้มาตรฐานและลดกลิ่นสาบ คือ 1. การเลี้ยงแพะพันธุ์ผสม ซึ่งโตเร็วกว่าแพะพันธุ์พื้นเมือง 2. อาหารที่ให้คุณค่าทางพลังงาน โปรตีน และแร่ธาตุ ตรงกับความต้องการของแพะ เน้นการใช้วัตถุดิบที่หาได้ในท้องถิ่น เช่น การเปลี่ยนจากข้าวโพดมาเป็นข้าวเปลือก การนำใบและกิ่งของต้นกระถินมาเป็นแหล่งโปรตีนทดแทนถั่วเหลือง ที่ต้องซื้อจากภายนอก 3. การถ่ายทอดเทคนิคการจัดการฟาร์มแพะที่ถูกต้องให้กับเกษตรกร ซึ่งทั้ง 3 องค์ประกอบนี้ นอกจากจะทำให้ได้เนื้อแพะที่ไม่มีกลิ่นสาบหรือมีกลิ่นสาบน้อยลงแล้ว ยังเป็นการเตรียมพร้อมให้กับเกษตรกรผู้เลี้ยงแพะในการยกระดับสู่การเป็นฟาร์มเลี้ยงแพะที่มีระบบการป้องกันโรคและการเลี้ยงสัตว์ที่เหมาะสม หรือ GFM (Good Farming Management : GFM) ที่จะเป็นโอกาสในการก้าวสู่ตลาดโมเดิร์นเทรดต่อไป
ฟาร์มแพะมาตรฐาน GFM
นอกจากนั้น ภายใต้โครงการระยะที่ 1 ยังมีการวิเคราะห์คุณลักษณะของเนื้อแพะในแต่ละส่วน และร่วมกับผู้ประกอบการร้านอาหารในจังหวัดพระนครศรีอยุธยา พัฒนาเมนูอาหารใหม่ ๆ ที่มีเนื้อแพะเป็นวัตถุดิบ เช่น แพะเตี๋ยวเรือ บาร์บิคิวแพะ ไปจนถึงเมนูสากล อาทิ พาสต้าแพะ สเต็กแพะ เป็นต้น ภายใต้คอนเซ็ปต์ “แพะกรุงศรี อร่อยดี มีประโยชน์” โดยได้รับการสนับสนุนการออกร้านในงานสำคัญ ๆ ของจังหวัดมาแล้วหลายครั้ง ซึ่งกิจกรรมดังกล่าวเป็นส่วนสำคัญที่จะทำให้ผู้ประกอบการและผู้บริโภคในจังหวัดพระนครศรีอยุธยามีทัศนคติที่ดีต่อการบริโภคเนื้อแพะมากยิ่งขึ้น
“ผลจากการดำเนินโครงการระยะที่ 1 ทำให้คนต้นน้ำและผู้ที่เกี่ยวข้องกับอุตสาหกรรมแพะของจังหวัดพระนครศรีอยุธยาเห็นเป้าหมายร่วมของการสร้างตลาดใหม่ของเนื้อแพะ และเห็นความสำคัญของการสร้างระบบการจัดการฟาร์มที่ดี ตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ ภายใต้แนวคิด Farm to Table ร่วมกัน ดังนั้น ในโครงการระยะที่ 2 (พ.ศ. 2566 – 2567) จึงต้องการสร้างรูปธรรมของการส่งต่อเนื้อแพะจากเกษตรกรผู้เลี้ยงแพะให้ถึงมือผู้บริโภคกลุ่มใหม่ ๆ โดยเฉพาะคนในพื้นที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และนักท่องเที่ยว ได้มีโอกาสรับประทานเนื้อแพะคุณภาพ ภายใต้คอนเซ็ปต์ “แพะคุณภาพดี มีมาตรฐาน บนฐานวัฒนธรรม หรือ HEART of Halal for All” ดังคำที่ว่า “แพะกรุงศรี ต้องลอง ถึงรู้ว่าอร่อย”
ความสำเร็จสำคัญของโครงการวิจัยระยะที่ 2 คือ การผลักดันให้เกิด “เขียงแพะ” ซึ่งเป็นข้อต่อสำคัญของห่วงโซ่คุณค่าใหม่ (New Value Chain) ที่สามารถเชื่อมร้อยเกษตรกรผู้เลี้ยงแพะกับตลาดผู้บริโภค ขายเนื้อแพะส่วนต่าง ๆ เช่น ส่วนน่อง ส่วนสันใน ฯลฯ แทนการขายเป็นตัว ให้กับพ่อค้าคนกลางแบบเดิม ถือเป็น “คานงัด” สำคัญในการสร้างความเปลี่ยนแปลงให้กับอุตสาหกรรมการผลิตและจำหน่ายเนื้อแพะของจังหวัด
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กนกพร เล่าต่อว่า โครงการแพะกรุงศรี สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงทั้งระดับต้นน้ำและกลางน้ำ ตั้งแต่การสร้างมาตรฐานของการเลี้ยงแพะให้ได้เนื้อแพะที่แก้ปัญหาเรื่องกลิ่นสาบได้เป็นผลสำเร็จ มีฟาร์มแพะที่ผ่านมาตรฐานฟาร์มปลอดโรค GFM จำนวน 3 ฟาร์ม รวมไปถึงการที่สร้าง “เขียงแพะ” ที่เปลี่ยนรูปแบบการซื้อขายแพะเป็นตัวสู่การขายเป็นส่วน ๆ รวมถึงการจัดการปลายน้ำ ด้วยการสร้างผลิตภัณฑ์จากเนื้อแพะ ภายใต้ชื่อ “แพะกรุงศรี” ทั้งหมดนี้สามารถทำให้เกิดเศรษฐกิจหมุนเวียนในพื้นที่ เกิดการบริโภคเนื้อแพะเพิ่มขึ้น 28 ตันต่อปี เกิดการใช้ทรัพยากรทางการเกษตรเพิ่มขึ้น 388.8 ตันต่อปี เกิดการจ้างงานใหม่ 109 ตำแหน่ง และเกิดการกระจายรายได้ในพื้นที่ปีละ 39.86 ล้านบาท ขณะที่ เกษตรกรผู้เลี้ยงแพะที่เข้าร่วมโครงการ มีรายได้เฉลี่ยจากการเลี้ยงแพะเพิ่มขึ้นจากเดือนละ 6,700 บาท เป็น เดือนละ 83,000 บาท
โครงการแพะกรุงศรี คือ ตัวอย่างที่ดีของการนำแนวคิด “คน-ของ-ตลาด” มาใช้ในการวิเคราะห์ความต้องการของตลาด ก่อนจะมองย้อนกลับไปต้นน้ำ เพื่อหา Pain Point ที่แท้จริงของปัญหา ก่อนพัฒนาเป็นโจทย์วิจัยและกระบวนการทำงานที่ดำเนินการร่วมกับผู้ประกอบการในพื้นที่อย่างใกล้ชิด จนเกิดเป็นผลลัพธ์ที่สามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงให้กับทุกภาคส่วนอย่างเป็นรูปธรรม
